Шолу
Эмфизема дегеніміз не?
Эмфизема – әдетте ұзақ жылдар темекі шегуден кейін дамитын өкпе ауруы. Созылмалы бронхит те, эмфизема да созылмалы обструктивті өкпе ауруы (COPD) деп аталатын өкпе ауруларының тобына жатады. Ол дамығаннан кейін эмфиземаны қалпына келтіру мүмкін емес. Сондықтан темекі шекпеу немесе темекі шегуді тоқтату өте маңызды.
Эмфизема – өкпенің ауа қапшықтарының (альвеолаларының) қабырғаларының зақымдануымен байланысты жағдай. Альвеолалар – өкпенің тереңінде бронх түтіктерінің соңында шоғырлар түрінде орналасқан, қабырғасы жұқа, өте нәзік ауа қапшықтары. Қалыпты өкпеде 300 миллионға жуық альвеола бар. Ауамен тыныс алғанда, альвеолалар созылып, оттегін тартып, оны қанға жеткізеді. Дем шығарған кезде альвеолалар қысқарып, көмірқышқыл газын денеден шығаруға мәжбүр етеді.
Эмфизема дамыған кезде альвеолалар мен өкпе тіндері бұзылады. Бұл зақымданумен альвеолалар бронх түтіктерін ұстай алмайды. Түтіктер құлап, өкпенің ішіндегі ауаны ұстайтын «кедергі» (бітелу) тудырады. Өкпеде тым көп ауа жиналып қалуы кейбір науқастарға кеуде қуысының түрін береді. Сондай-ақ, альвеолалар аз болғандықтан, қанға оттегі аз қозғала алады.
Эмфиземаны кім алады?
Америка Құрама Штаттарында 3 миллионнан астам адамға эмфизема диагнозы қойылған. 11 миллионнан астам американдықтарда COPD бар. Эмфизема көбінесе 50-70 жас аралығындағы ер адамдарда кездеседі.
Симптомдары мен себептері
Эмфиземаны не тудырады?
Темекі шегу – бұл бірінші фактор. Осыған байланысты эмфизема респираторлық аурулардың ең алдын алуға болатын түрлерінің бірі болып табылады. Эмфиземаның пайда болуына үйдегі және жұмыс орнындағы ауаны ластайтын заттар, генетикалық (тұқым қуалайтын) факторлар (альфа-1 антитрипсин тапшылығы) және респираторлық инфекциялар да әсер етуі мүмкін.
Темекі шегу өкпе тіндерін бұзып қана қоймайды, сонымен қатар тыныс алу жолдарын тітіркендіреді. Бұл бронх түтіктерін жабатын кірпікшелердің қабынуын және зақымдануын тудырады. Бұл тыныс алу жолдарының ісінуіне, шырыштың пайда болуына және тыныс алу жолдарын тазартудың қиындауына әкеледі. Бұл өзгерістердің барлығы тыныс алудың қысқаруына әкелуі мүмкін.
Эмфиземаның белгілері қандай?
Эмфиземаның белгілері жөтелді, ысқырықты тыныс алуды, ентігуді, кеуде қуысының қысылуын және шырыштың жоғарылауын қамтуы мүмкін. Көбінесе симптомдар өкпе тінінің 50 пайызы немесе одан да көп бөлігі жойылмайынша байқалмауы мүмкін. Осы уақытқа дейін жалғыз белгілер басқа аурулармен қателесетін ентігу мен шаршаудың (шаршаудың) біртіндеп дамуы болуы мүмкін. Эмфиземаны дамытатын адамдарда пневмония, бронхит және басқа өкпе инфекцияларының қаупі артады. Осы белгілердің кез келгені пайда болса, дәрігерге қаралыңыз:
- Тыныс алудың қысқаруы, әсіресе жеңіл жаттығулар немесе өрмелеу сатылары кезінде
- Жеткілікті ауа ала алмайтын тұрақты сезім
- Ұзақ мерзімді жөтел немесе «темекі шегетін жөтел»
- Қытырлақ
- Ұзақ мерзімді шырышты өндіру
- Тұрақты шаршау
Диагностика және сынақтар
Эмфизема қалай диагноз қойылады?
Эмфизема диагнозын тек белгілер бойынша қоюға болмайды. Диагноз қою үшін бірнеше сынақтар қолданылады. Қарапайым сынақтардың бірі – кеудеге түртіп, стетоскоппен қуыс дыбысты тыңдау. Бұл сіздің өкпеңізде ауаның қысылып қалғанын білдіреді. Басқа сынақтарға мыналар жатады:
-
рентген сәулелері: Рентген сәулелері әдетте эмфиземаның ерте кезеңдерін анықтау үшін пайдалы емес. Дегенмен,
Рентген сәулелері орташа немесе ауыр жағдайларды диагностикалауға көмектеседі. Кеуде қуысының қарапайым рентгенографиясын немесе CAT (компьютерлік томография) сканерлеуін қолдануға болады. Сынақ аяқталғаннан кейін көрсеткіштер сау немесе қалыпты өкпенің рентгендік сәулелерімен салыстырылады. - Импульстік оксиметрия: Бұл сынақ оттегінің қанығу сынағы ретінде де белгілі. Импульстік оксиметрия қандағы оттегінің мөлшерін өлшеу үшін қолданылады. Бұл мониторды адамның саусағына, маңдайына немесе құлақшасына бекіту арқылы жасалады.
- Спирометрия және өкпе функциясын тексеру (PFT): Бұл тыныс жолдарының бітелуін анықтауға арналған ең пайдалы сынақтардың бірі. Спирометрия немесе ПФТ пациент тыныс алғанда және дем шығарғанда ауа ағынын өлшеу арқылы өкпенің көлемін тексереді. Бұл сынақ терең тыныс алу, содан кейін арнайы құрылғыға жалғанған түтікке үрлеу арқылы жасалады. Бұл сынақтар жынысы, жасы, бойы, салмағы және этникалық тегі ұқсас адамдардан алынған қалыпты нәтижелермен салыстырылады.
- Артериялық қан газы: Бұл сынақ артериядағы қандағы оттегі мен көмірқышқыл газының мөлшерін өлшейді. Бұл эмфизема нашарлағанда жиі қолданылатын сынақ. Бұл әсіресе пациентке қосымша оттегі қажет екенін анықтауға көмектеседі.
- Электрокардиограмма (ЭКГ): ЭКГ жүрек жұмысын тексереді және тыныс жетіспеушілігінің себебі ретінде жүрек ауруын жоққа шығару үшін қолданылады.
Сондай-ақ, дәрігеріңізбен альфа-1 антитрипсин тапшылығын тексеру сізге сәйкес келетіні туралы сөйлесуге болады.
Басқару және емдеу
Эмфизема қалай емделеді?
Эмфизема уақыт өте нашарлауы мүмкін және белгілі емі болмағандықтан, емдеу құлдырау жылдамдығын бәсеңдетуге бағытталған. Емдеу түрі аурудың ауырлығына байланысты болады.
Темекі шегуден бас тарту: Темекі шегетін болсаңыз, тастаңыз. Бұл сіздің өкпеңізді қорғау үшін жасай алатын ең маңызды қадам. Бас тартуға ешқашан кеш емес. Дәрігер сізге темекіні тастаудың ең жақсы әдісін табуға көмектеседі.
Бронходылататын дәрілер: Бұл препараттар тыныс жолдарының айналасындағы бұлшықеттерді босаңсытады. Олар көбінесе астманы емдеу үшін қолданылады. Қолмен ұсталатын ингаляторлар арқылы берілетін бронходилататорлар ауызша дәрілерге қарағанда тезірек нәтиже береді және жанама әсерлері аз.
Қабынуға қарсы дәрі: Бұл препараттар тыныс алу жолдарындағы қабынуды азайтады. Дегенмен, бұл препараттардың ұзақ мерзімді жанама әсерлеріне остеопороз, гипертония, қандағы қанттың жоғарылауы және майдың қайта бөлінуі жатады.
Оттегі терапиясы: Өкпесі қанға оттегі жеткіліксіз (гипокемия) науқастарға оттегі терапиясы тағайындалады. Бұл науқастар сыртқы ауадан жеткілікті мөлшерде оттегін сіңіре алмайды және оттегін аппарат арқылы (мұрын катетері немесе бетперде) алу керек.
Өкпенің көлемін азайту операциясы: Өкпе көлемін азайту операциясы ауру өкпе тінінің бір бөлігін алып тастауды, содан кейін қалған тіндерді біріктіруді қамтиды. Мұны істеу тыныс алу бұлшықеттеріне қысымды жеңілдетуі және өкпенің серпімділігін (немесе созылуын) жақсартуға көмектеседі. Операцияның нәтижелері өте жақсы болды. Эмфиземасы бар барлық науқастар бұл операцияға үміткер емес.
Эмфиземаны емдеуге арналған қандай кеңестер бар?
Бұдан әрі проблемаларды болдырмаудың немесе азайтудың ең жақсы жолы респираторлық инфекциялардың алдын алу болып табылады:
- Қолды жақсы жуу әдістерін жаттықтыру
- Күнделікті тістерді тазалау және тазалау, тамақтан кейін ауызды бактерияға қарсы шайғышпен шаю
- Тыныс алу құралдарын таза ұстау
- Үйіңізді шаң-тозаңсыз таза ұстау
- Жыл сайын тұмауға қарсы екпе алу
- Дәрігер тағайындаған жаттығу бағдарламасына сәйкес
- Тітіркендіргіштерден аулақ болу, мысалы:
- Темекі түтіні
- Шығарылатын түтіндер
- Күшті иіссулар
- Тазалау өнімдері
- Бояу/лак
- Шаң
- Тозаң
- Үй жануарларының жүні
- Ластану
