Шолу
Бүйрек дегеніміз не?
Бүйректер – кеуде қуысының астында арқаның ортасына жақын орналасқан бұршақ тәрізді мүшелер. Адамдардың көпшілігінде жұдырықтай екі бүйрек, омыртқаның екі жағында бір-бірден болады.
Бүйрек не істейді?
Ағзада бүйректің төрт негізгі қызметі бар:
- Сұйықтық балансын сақтау үшін.
- Қалдық өнімдерді жою үшін.
- Қан қысымын бақылау үшін.
- Қан жасау және күшті сүйектерді сақтау үшін қажетті гормондарды өндіру (Гормондар – жасушалардың немесе мүшелердің қызметін ынталандыратын немесе бақылайтын химиялық хабаршылар.).
Қан жүрекке оралмас бұрын тазарту үшін бүйрек арқылы өтеді. Қан бүйрекке бүйрек артериялары деп аталатын екі тамыр арқылы кіреді. Бүйректің ішінде нефрондар деп аталатын миллиондаған ұсақ құрылымдар бар. Нефрондар қандағы қалдық өнімдер мен сұйықтықты кетіретін нақты сүзгілер болып табылады.
Бүйректер сонымен қатар несеп шығарады, ол артық судан және қаннан сүзілген қалдықтардан тұрады. Зәр несепағар деп аталатын екі түтік арқылы қуыққа (шар тәрізді сақтау дорбасына) барады. Қуық несепті денеден (зәр шығару) уретра деп аталатын басқа түтік арқылы шығарады.
Бүйректер қандағы судың мөлшерін (қан көлемін) бақылау арқылы қан қысымын реттейді. Қанның көбірек көлемі жүректе айдау үшін көбірек сұйықтық бар екенін және қан тамырларының қабырғаларына көбірек күш түсетінін білдіреді, бұл қан қысымының жоғарылауына әкеледі. Бүйрек арнайы гормон шығару және қандағы кейбір химиялық заттардың балансын өзгерту арқылы қан көлемін бақылайды. Бұл химиялық заттарға калий мен натрий кіреді.
Бүйрек сонымен қатар бірнеше маңызды гормондарды шығарады, соның ішінде:
- Эритропоэтин: Бұл гормон қызыл қан жасушаларын жасау үшін сүйек кемігін (қан жасушалары пайда болатын дененің үлкен сүйектеріндегі жұмсақ, губка тәрізді тін) іске қосады. Қызыл қан жасушалары дене жасушаларына оттегін тасымалдайды.
- Ренин: Бұл гормон қан қысымын реттейді.
- Кальцитриол: Бұл гормон ішектерге біз тұтынатын тағамдардан кальцийді сіңіру керектігін айтады. Кальций – сүйектер мен тістердің сау болуына көмектесетін минерал.
Бүйрек қатерлі ісігі дегеніміз не?
Бүйрек ісігі – бүйрек тініндегі жасушалардың қалыптан тыс өсуі. Уақыт өте келе бұл жасушалар ісік деп аталатын массаны құрайды. Қатерлі ісік жасушаларда бір нәрсе өзгеріске ұшыраған кезде басталады және олар бақылаусыз бөлінеді. Қатерлі ісік немесе қатерлі ісік басқа тіндерге және өмірлік маңызды мүшелерге таралуы (метастаз беруі) мүмкін.
Бүйрек қатерлі ісігінің қандай түрлері бар?
Бұл құжаттағы ақпарат бүйрек ісігінің ең көп таралған түрі – бүйрек жасушалы карциномасына қатысты. Дегенмен, бүйрек қатерлі ісігінің әртүрлі түрлері бар, соның ішінде:
- Бүйрек жасушалық карциномасы (RCC): Бұл ересектердегі бүйрек ісігінің ең жиі кездесетін түрі және барлық бүйрек қатерлі ісігінің 85% құрайды. Бүйрек жасушалық карцинома әдетте бір бүйректе бір ісік түрінде дамиды, бірақ ол екі бүйрекке де әсер етуі мүмкін. Бүйрек жасушалық карциномасы бүйрек ішіндегі нефрондардың бөлігі болып табылатын шағын түтіктерді төсейтін жасушалардан басталады. (Бүйрек — латынның бүйрек деген сөзі, ал «карцинома» термині мүшені жабатын немесе жабатын жасушалардан басталатын қатерлі ісікке қатысты).
- Өтпелі жасушалық карцинома: Өтпелі жасушалық карцинома бүйректің барлық қатерлі ісігінің 6% – 7% құрайды. Бұл ісік әдетте несепағардың бүйректің негізгі бөлігіне қосылатын жерінен басталады. Бұл аймақ бүйрек жамбас деп аталады. Өтпелі жасушалық карцинома несепағарларда немесе қуықта да пайда болуы мүмкін.
- Бүйрек саркомасы: Бұл бүйрек қатерлі ісігінің ең аз таралған түрі, бүйрек қатерлі ісігінің тек 1% құрайды. Ол бүйректің дәнекер тіндерінен басталып, емделмеген жағдайда жақын маңдағы мүшелер мен сүйектерге таралуы мүмкін.
- Вильмс ісігі: Бұл балалардағы бүйрек ісігінің ең көп таралған түрі. Бұл бүйрек қатерлі ісігінің шамамен 5% құрайды.
Бүйрек қатерлі ісігі қаншалықты жиі кездеседі?
Бүйрек қатерлі ісігі Құрама Штаттардағы барлық қатерлі ісіктердің шамамен 3,7 пайызын құрайды. Жыл сайын 62 000-нан астам американдықтарға бүйрек қатерлі ісігі диагнозы қойылады. Бүйрек қатерлі ісігінің қаупі жасына қарай артады. Әйелдерге қарағанда ерлерде жиі кездеседі.
Бүйрек ісігінің кезеңдері
- I кезең: Ісік ені 7 см немесе одан кіші және тек бүйректе. Ол лимфа түйіндеріне немесе басқа тіндерге таралмаған. (Лимфа түйіндері микробтар мен рак клеткаларын ұстайтын және инфекциямен күресетін жасушаларды сақтайтын шағын «сүзгілер» болып табылады.).
- II кезең: Ісік ені 7 см-ден үлкен, бірақ әлі де тек бүйректе. Ол лимфа түйіндеріне немесе басқа тіндерге таралмаған.
- III кезең: Ісік негізгі қан тамырларына – бүйрек венасына және төменгі қуыс венаға – немесе бүйректі қоршап тұрған тінге немесе жақын маңдағы лимфа түйіндеріне тараған.
- IV кезең: Ісік бүйректен тыс бүйрек үсті безіне (бүйрек үстінде орналасқан кішкентай безге) немесе алыстағы лимфа түйіндеріне немесе басқа мүшелерге тараған.
Ісіктерге де жіктеледі, бұл ісік жасушаларының қалыптан тыс көрінуіне негізделген ісікті бағалау әдісі. Ісікті бағалау дәрігерге ісіктің қаншалықты жылдам өсетінін де айта алады. Жасушалары қалыпты жасушаларға ұқсамайтын және тез бөлінетін ісіктерді жоғары дәрежелі ісіктер деп атайды. Жоғары дәрежелі ісіктер төменгі дәрежелі ісіктерге қарағанда тезірек өседі және таралады.
Симптомдары мен себептері
Бүйрек қатерлі ісігіне не себеп болады?
Бүйрек қатерлі ісігінің нақты себебі белгісіз, бірақ бірнеше қауіп факторлары анықталған. Тәуекел факторы – аурудың даму мүмкіндігін арттыратын сипаттама немесе мінез-құлық. Бүйрек қатерлі ісігінің қауіп факторларына мыналар жатады:
- Темекі шегу: Темекі шегетіндердің бүйрек қатерлі ісігіне шалдығу қаупі жоғары. Сонымен қатар, адам неғұрлым ұзақ темекі шегетін болса, қауіп соғұрлым жоғары болады.
- Семіздік: Семіздік – бүйрек қатерлі ісігінің қауіп факторы. Сонымен қатар, адамның артық салмағы неғұрлым көп болса, соғұрлым тәуекел жоғары болады.
- Жоғарғы қан қысымы: Гипертония деп те аталады, жоғары қан қысымы бүйрек қатерлі ісігінің қаупінің жоғарылауымен байланысты.
- Отбасы тарихы: Бүйрек қатерлі ісігімен ауыратын отбасы мүшелері бар адамдардың өздері де қатерлі ісікке шалдығу қаупі жоғары болуы мүмкін.
- Радиация: Репродуктивті органдардың қатерлі ісігіне байланысты радиациямен емделген әйелдерде бүйрек қатерлі ісігінің даму қаупі аздап жоғары болуы мүмкін.
- Гендік өзгерістер (мутациялар): Гендерде жасуша қызметіне арналған нұсқаулар бар. Кейбір гендердегі өзгерістер бүйрек қатерлі ісігінің даму қаупін арттыруы мүмкін.
- Ұзақ мерзімді диализді емдеу: Диализ – қанды арнайы аппараттан өткізу арқылы тазарту процесі. Диализ адамның бүйрегі дұрыс жұмыс істемегенде қолданылады.
- Туберозды склероз: Туберкулез склерозы – құрысулар мен ақыл-ой кемістіктерін тудыратын ауру, сонымен қатар көптеген әртүрлі органдарда ісіктердің пайда болуы.
- Фон Хиппел-Линдау (VHL) ауруы: Бұл тұқым қуалайтын ауруы бар адамдарда бүйрек қатерлі ісігінің даму қаупі жоғары. Бұл бұзылыс қан тамырларында, әдетте көзде және мида қатерлі емес ісіктерді тудырады.
Бүйрек қатерлі ісігінің белгілері қандай?
Бүйрек ісігі ерте кезеңдерінде байқалмайтын белгілерді тудырмауы мүмкін. Дегенмен, ісік өсіп келе жатқанда, симптомдар пайда болуы мүмкін. Осы себепті бүйрек қатерлі ісігі тарала бастағанға дейін жиі диагноз қойылмайды.
Бүйрек ісігінің белгілері мыналарды қамтуы мүмкін:
- Зәрдегі қан (гематурия деп аталатын жағдай).
- Бүйрек аймағындағы түйір немесе масса.
- Бүйірдегі ауырсыну.
- Шаршау.
- Өзін жақсы сезінбейтін жалпы сезім.
- Тәбеттің және/немесе салмақтың жоғалуы.
- Төмен дәрежелі қызба.
- Сүйек ауруы.
- Жоғарғы қан қысымы.
- Анемия (эритроциттердің жеткіліксіздігінен туындайтын жағдай).
Диагностика және сынақтар
Бүйрек ісігі қалай анықталады?
Егер сізде белгілер болса, дәрігер толық медициналық тарихты және физикалық тексеруді жүргізеді. Дәрігер сонымен қатар қатерлі ісік диагнозын қоюға және бағалауға көмектесетін белгілі бір сынақтарды тағайындай алады. Бұл сынақтар мыналарды қамтуы мүмкін:
- Зәр анализдері: Зәр үлгісі оның құрамында қан бар-жоғын білу үшін тексеріледі. Тіпті қарапайым көзге көрінбейтін қанның өте кішкентай іздері несеп үлгілерінің сынақтарында анықталуы мүмкін.
- Қан сынақтары: Бұл сынақтар қан жасушаларының әртүрлі түрлерінің әрқайсысының санын санау, сондай-ақ денеңіздегі әртүрлі электролиттерді қарау үшін жасалады. Қан сынағы қызыл қан жасушаларының тым аз екенін (анемия) немесе бүйрек функциясының бұзылғанын (креатининге қарап) көрсете алады.
- Компьютерлік томография (CT немесе CAT) сканерлеу: Бұл дененің ішкі бөліктерінің кескіндер тізбегін немесе кесектерін жасау үшін компьютерді пайдаланатын арнайы рентген. Бұл сынақ көбінесе ішілік контрастпен (бояғышпен) жасалады. Бүйрек қызметі бұзылған науқастар бояуды ала алмауы мүмкін.
- Магнитті резонансты бейнелеу (МРТ): Бұл үлкен магнитті, радиотолқындарды және компьютерді пайдаланып дененің ішкі бөліктерінің кескіндерін жасайтын сынақ.
- Ультрадыбыстық: Бұл сынақ мониторда көрсетілетін кескіндерді жасау үшін дене тіндері арқылы берілетін жоғары жиілікті дыбыс толқындарын пайдаланады. Бұл тест сау тіндерге қарағанда тығыздығы әртүрлі ісіктерді анықтауға көмектеседі.
- Бүйрек массасының биопсиясы: Бұл процедура кезінде ісікке жұқа ине енгізіледі және тіннің кішкене үлгісі алынады (биопсия). Дәрігер тіндерді микроскоппен қарап, ісік жасушаларының бар-жоғын анықтайды. Бүйрек қатерлі ісігіне арналған биопсия әрқашан толық сенімді бола бермейтіндіктен, сіздің дәрігеріңіз бұл сынақты ұсынуы мүмкін немесе ұсынбауы мүмкін.
Қатерлі ісіктердің көпшілігі кезеңдері бойынша топтастырылған, бұл емдеуді жоспарлауға көмектесетін қатерлі ісік сипаттамасы. Қатерлі ісіктің сатысы мыналарға негізделген:
- Ісіктің орналасуы мен мөлшері.
- Лимфа түйіндерінің зақымдану дәрежесі.
- Қатерлі ісіктің басқа ұлпалар мен мүшелерге таралу дәрежесі.
Дәрігер қатерлі ісік сатысын анықтау үшін КТ, МРТ және биопсия сияқты әртүрлі сынақтардан алынған ақпаратты пайдаланады.
Басқару және емдеу
Бүйрек ісігі қалай емделеді?
Емдеу ісік түріне, ісік сатысы мен дәрежесіне, науқастың жасына және жалпы денсаулығына байланысты.
Бүйрек қатерлі ісігінің ең көп тараған емі хирургия болып табылады. Бірнеше хирургиялық нұсқалар қарастырылуы мүмкін, соның ішінде:
- Жартылай нефрэктомия: Хирург бүйректің ісік бар бөлігін ғана алып тастайды.
- Радикалды нефрэктомия: Хирург бүкіл бүйректі және бүйрек айналасындағы тіндердің бір бөлігін алып тастайды. Бұл аймақтағы кейбір лимфа түйіндері де жойылуы мүмкін.
Бір бүйректі алып тастаған кезде, қалған бүйрек әдетте екі бүйректің жұмысын атқара алады.
Бүйрек қатерлі ісігінің көптеген кезеңдерінде хирургия таңдаулы ем болып табылады. Бүйрек қатерлі ісігінің химиотерапиясы үшін ісікке қан ағымын блоктайтын және оны ремиссияға жіберетін көптеген салыстырмалы түрде жаңа агенттер бар. Бұл препараттар әдетте ауызша қабылданады және әдетте жақсы төзімді. Басқа әдіс – ісікпен күресу үшін дененің иммундық жүйесін белсендіретін дәрі-дәрмектерді қолдану.
Бүйрек обыры бар кейбір адамдар клиникалық сынақтарға қатысады. Клиникалық сынақтар – жаңа медициналық емдеу әдістерін, препараттарды немесе құрылғыларды бағалау үшін пациенттермен жүргізілетін зерттеу бағдарламалары. Сондай-ақ жаңа химиотерапиялық препараттарға және бүйрек обыры бар науқастарға биологиялық терапияны қолданудың жаңа әдістеріне клиникалық сынақтар жүргізілуде.
Алдын алу
Бүйрек қатерлі ісігінің алдын алуға бола ма?
Бүйрек қатерлі ісігінің нақты себебі белгісіз болғандықтан, белгілі алдын алу шаралары жоқ. Дегенмен, темекі шегуді тастау және асбест пен кадмийдің әсерін болдырмау арқылы тәуекеліңізді азайта аласыз.
Болжам / Болжам
Бүйрек қатерлі ісігі бар адамдардың болжамы қандай?
Сауықтыру мүмкіндігі қатерлі ісік түрі мен сатысына байланысты (бұл жай бүйректе немесе дененің басқа жерлеріне таралған). Сауығу мүмкіндігі науқастың жалпы денсаулық жағдайына да байланысты.
Көптеген қатерлі ісіктер сияқты, бүйрек қатерлі ісігі де оның ерте кезеңдерінде табылса, оны емдеуге болады. Жалпы, егер қатерлі ісік бүйректің сыртқы қабығын жарып кетпей тұрып, ерте анықталса, бүйрек қатерлі ісігі жиі емделеді.
