Шолу
Уақытша артерит дегеніміз не?
Уақытша артерит – бұл васкулиттің бір түрі (қан тамырларының қабынуы). Гигант жасушалы артериит немесе Хортон артериті деп те аталатын уақытша артериитте жүректен бас терісін қанмен қамтамасыз ететін уақытша артериялар (храмдар жанындағы қан тамырлары) қабынған (ісінген) және тарылған (тарылған). Уақытша артеритті тудыратын васкулит басқа қан тамырларын қамтуы мүмкін, мысалы, артқы цилиарлы артериялар (соқырлыққа әкелетін) немесе аорта және оның тармақтары сияқты үлкен қан тамырлары, бұл да денсаулыққа байланысты ауыр мәселелерге әкелуі мүмкін.
Тез арада диагноз қойылмаса және емделмесе, уақытша артерит мыналарды тудыруы мүмкін:
- Көру қабілетінің зақымдануы, соның ішінде бір немесе екі көздің кенеттен соқырлығы.
- Қан тамырларының зақымдануы, мысалы, аневризма (жарылуы мүмкін шар тәрізді қан тамырлары).
- Басқа бұзылулар, соның ішінде инсульт немесе өтпелі ишемиялық ұстамалар («шағын инсульт»).
Уақытша артерит қаншалықты жиі кездеседі?
Уақытша артерит – ең көп тараған қан тамырлары ауруларының бірі, бірақ салыстырмалы түрде сирек кездесетін жағдай, шамамен 10 000 адамның 5-іне әсер етеді. Бұл әдетте 50 жастан асқан адамдарда кездеседі және ерлерге қарағанда әйелдерге жиі әсер етеді.
Симптомдары мен себептері
Уақытша артериттің белгілері қандай?
Уақытша артериттің ең жиі кездесетін симптомы – бұл маңдайдың бір немесе екі жағында пульсті, үздіксіз бас ауруы. Басқа белгілер мыналарды қамтуы мүмкін:
- Шаршау
- Безгек
- Шайнағаннан кейін күшеюі мүмкін жақ ауруы
- Бас терісіндегі немесе храмдардағы нәзіктік
- Қос көру, бұлыңғыр көру немесе уақытша (қысқа) көру қабілетінің жоғалуы сияқты көру проблемалары; егер бұл емделмесе, одан кейін тұрақты, қайтымсыз көру жоғалуы мүмкін
-
Қолдың немесе иықтың, жамбастың, жамбастың жоғарғы бөлігіндегі, төменгі арқадағы және бөкселердегі бұлшықет ауыруы
- Тәбеттің жоғалуы немесе салмақ жоғалуы
Көбінесе уақытша артерит полимиалгия ревматикасымен (PMR) байланысты болуы мүмкін, бұл иыққа, жамбас белдеуіне және мойынға әсер ететін қабыну жағдайы. Бұл айтарлықтай қаттылық пен ауырсынуға әкеледі. PMR уақытша артериитке қарағанда әлдеқайда жиі кездеседі, бірақ уақытша артеритпен ауыратын науқастардың 30% -ында PMR бар.
Уақытша артеритке не себеп болады?
Уақытша артериттің себептері нашар зерттелген. Белгіленген триггер немесе қауіп факторлары жоқ.
Мұның бір себебі дұрыс емес иммундық жауап болуы мүмкін; яғни, дененің иммундық жүйесі денеге «шабуылдауы» мүмкін. Уақытша артерит көбінесе полимиалгия ревматикасы бар адамдарда кездеседі.
Диагностика және сынақтар
Уақытша артерит қалай диагноз қойылады?
Науқастың тарихы өте маңызды және дәрігер диагнозды қарастырады. Дәрігер физикалық тексеру жүргізеді және науқастың импульсінің әлсіздігін тексереді. Сондай-ақ дәрігер бас терісінің нәзіктігін немесе уақытша артериялардың ісінуін анықтау үшін науқастың басын тексереді.
Дәрігер денеде қаншалықты қабыну (ісіну) бар екенін анықтау үшін алдымен қан анализін тағайындайды, мысалы, эритроциттердің шөгу жылдамдығы және С-реактивті ақуыз. Дәрігер сонымен қатар гемоглобин деңгейін (оттегіні тасымалдайтын қызыл қан жасушаларының бөлігі) өлшеу арқылы анемияны тексереді.
Уақытша артеритке күдік болса, дәрігер биопсияны тағайындай алады, онда артерияның кішкене бөлігі алынып тасталады және тамырлар ішіндегі қабынудың дәлелі үшін зерттеледі.
Кейде қажет болатын басқа сынақтарға мыналар жатады:
-
Дененің анық суреттерін алу үшін үлкен магнитті, радиотолқындарды және компьютерді пайдаланатын магниттік-резонансты бейнелеу (МРТ);
-
Позитронды-эмиссиялық томография (ПЭТ) сканері, онда радиоактивті химиялық заттардың өте аз дозасы қолдың тамырына енгізіледі, осылайша оны PET сканерінде үш өлшемді суреттер арқылы бақылауға болады;
-
Дене тіндері арқылы жоғары жиілікті дыбыс толқындарын жіберетін ультрадыбыстық. Эхолар жазылып, дененің ішкі бөлігінің фотосуреттеріне айналады.
Басқару және емдеу
Уақытша артерит қалай емделеді?
Уақытша артериттің емі болмаса да, жағдайды дәрі-дәрмекпен емдеуге болады. Уақытша артерит нашар қан ағымынан туындаған одан әрі зақымдануды болдырмау үшін мүмкіндігінше тезірек емделу керек. 50 жастан асқан пациенттер келесі белгілермен дереу дәрігерге хабарласуы керек:
- Жаңадан басталған бас ауруы
- Көру қабілетінің кенет және қысқа жоғалуы
- Тамақ шайнаған кезде немесе шайнағаннан кейін немесе сөйлескеннен кейін жақтың ауыруы.
Уақытша артериттің терапиясының негізі глюкокортикоидтар болып табылады, мысалы, пероральді преднизон. Пациенттер кейде глюкокортикоидтарды екі жылға дейін, кейде ұзағырақ қабылдауы керек; осы кезеңде доза бірте-бірте азаяды.
Кортикостероидтарды ұзақ уақыт қолданумен байланысты елеулі жанама әсерлер болғандықтан, бұл препараттарды қабылдау кезінде пациенттерді мұқият бақылау керек. Жанама әсерлерге сыну мүмкіндігінің жоғарылауы (себебі стероидтер сүйектерді жұқарта алады) және инфекциялар (себебі стероидтар иммундық жүйені басады) жатады.
Сүйек қалыңдығын өлшейтін сынақтар, мысалы, сүйектің минералды тығыздығы сынақтары немесе DEXA сканерлері остеопорозды (сүйектердің жұқаруы) анықтай алады. Дәрігер остеопороздың алдын алу үшін кальций және D дәрумені сияқты қоспаларды және жаяу немесе салмақ көтеру жаттығулары сияқты жаттығуларды ұсынуы мүмкін.
Бақытымызға орай, тоцилизумаб деп аталатын жаңа дәріні 2017 жылы Азық-түлік және дәрі-дәрмек басқармасы уақытша артериитті емдеу үшін мақұлдады. Бұл препарат тері астына инъекция түрінде беріледі.
Науқас темекі шекпеуі керек, алкогольді барынша азайту керек.
Болжам / Болжам
Уақытша артериті бар науқастардың болжамы қандай?
Уақытша артеритпен ауыратындар үшін болжам өте жақсы, егер адам көру қабілетін жоғалтпаса. Бұл орын алса, зақымдануды қалпына келтіру мүмкін емес. Уақытша артеритпен байланысты асқынулардың көпшілігі аурудың өзінен емес, стероидты препараттарды қолданудан туындайды.
